Ölkəmiz şahmatıyla tanınsa da, bu idman növündə də ciddi çatışmazlıqlar, çoxşaxəli problemlər var.
Gördüklərinə etiraz əlaməti olaraq çalışdığı şahmat məktəbindən ayrılan şahmat təlimçisi Cəmaləddin Bəhlulov üzücü reallıqlardan danışdı.
"Azərbaycan şahmat federasiyası həm var, həm də yoxdu"
- Uzun müddət Ağdam şəhərinin Quzanlı qəsəbəsindəki şahmat məktəbində direktor işləmişəm.Bir neçə il əvvəl Təhsil Nazirliyinin uğursuz islahatlarından biri də şahmat məktəblərinin idman məktəbləri ilə birləşdirilməsi oldu. Nəticədə şahmat məktəbinə futbolçunu direktor qoydular. Mən də iki il əvvəl ərizə verdim, ordakı işimdən ayrıldım. Futbolçunun intellekt səviyyəsi şahmatla uyğun deyil. Bu addım nə qədər doğrudu?
- Federasiyanın gördüyü işlərdən razısız?
- Problemlərin alt qatı dərindi. Federasiyaya prezidentlər gəldi-getdi... Sabir Rüstəmxanlı, Aynur Sofiyeva, Eldar Namazov, indi isə Milli Bankın prezidenti Elmar Rüstəmov... Federasiyanın prezidenti Elman Rüstəmov olsa da, bütün işləri baş nazirin birinci müavini Yaqub Eyyubova həvalə ediblər. Bu adamlar yüksək səlahiyyətlərə malikdi. Di gəl ki, ilk növbədə gərək bu işlərlə şahmatı bilənlər məşğul olsun. Hazırda Azərbaycan şahmat federasiyası həm var, həm də yoxdu. Bir dəfə Faiq Həsənov mənim tələbələrimin valideyinlərinə demişdi ki əgər pulunuz yoxdursa, imkanınız yoxdursa, uşaqlarınız başqa işlə məşğul olsun. Şahmat imkanlı, pullu adamların sahəsidi. İndi biz necə deyək ki, federasiya var?
"Naydiç Şəhriyar Məmmədyarovun heç dırnağı da ola bilməz"
- Şahmat federasiyasında nə kimi problemlər var?
- Azərbaycan şahmatında problemlər həddən artıq çoxdu. Məsələn, qərar qəbul olunub ki, şahmat orta məktəblərdə dərslik kimi tədris olunsun. Heç bu qərarla maraqlanan varmı? Necə oldu bu qərarın axırı, icra edildimi? Bir çox məktəblər var, yalandan şahmatın adı hallandırılır, maaş da ayırırlar, amma məktəbə gələn şagirdlərin məktəbdəki şahmatdan xəbəri yoxdu. Şəxsən mən 3 nömrəli Bakı şəhər məktəbində 1 il təmənnasız şahmat dərsi keçmişəm. Oranın müəllimləri xahiş etmişdi. Müəllimlər deyirdi ki, bizi bir dəfə kursa göndəriblər və indi tələb edirlər ki, şahmatdan dərs keçək. Bir dəfə kurs keçməklə şahmatı tədris eləmək mümkündürmü? Yaşlı insanlardı o müəllimlər, bir ay kurs keçməklə şahmat öyrənə bilərlər?
Şahmatın orta məktəblərdə keçirilməsinə səbəb belə bir şeydir: şahmat yeganə sahədir ki, sən orda necə düşünürsənsə, elə də davranırsan. Yəni öyrəndiyini əməldə də tətbiq edirsən. Bu cəmiyyətimiz üçün xeyirli bir işdi. Dövlət bu proqrama çox pul xərclədi. Nə qədər o məktəblərə şahmat, şahmat saatları, texniki vəsaitlər verildi. Hanı o məktəblərdə tədris olunan şahmat?
İndi hər kəs Aydın Süleymanlıdan danışır, yeniyetmə şahmatçıdan. Müəyyən dövrə qədər onun məşqçisi Xalid Atababayev nə qədər əziyyətlər çəkib. Şahmat tarixində ilk dəfə olaraq "Aeroflot Open”də 50-dən çox qrosmeyster arasında birinci yer tutdu. Və bu uşaq nəticə qazandığı üçün federasiya ona öz varlığını göstərdi.
Aynur Sofiyevanın vaxtında belə bir fikir var idi ki, federasiya istedadlı uşaqlar üçün məktəb açsın və o uşaqların məşqçilərini yüksək maaşla təmin etsin. Həmin istedadlı uşaqların hər birinə fərdi dərs keçilsin. Bu yolla valideynləri əlavə xərclərdən azad etmək də əsas məqsədlərdən biri idi. Naxçıvan şahmat federasiyası təxminən 10 il bu cür fəaliyyət göstərdi. Son 1-2 ildə orda nə narazıçılıq yarandısa, ordan bir neçə məşqçini, beynəlxalq dərəcəli ustanı Bakıya qaytardılar. Naxçıvan şahmat federasiyası onlara aylıq 2000 manat maaş verirdi. Hansı ki, o dönəmdə devalivasiya baş verməmişdi. Özü də istirahət günlərini çıxmaqla 10 iş günü üçün. 10 il Naxçıvan federasiyası belə fəaliyyət göstərib və bunun sayəsində Naxçıvan şahmat məktəbi Azərbaycanda ən güclü məktəblərdən biridi. Ancaq Bakıda bunu etmədilər. Federasiyada problemlər həddən artıq çoxdu. Arkadi Naydiç Şəhriyar Məmmədyarovun heç dırnağı da ola bilməz. Şəhriyar Məmmədyarova verilən aylıq təqaüd hara, Akadi Naydiçə verilən təqaüd hara? 3 il əvvəl Naydiçə 8 min avro təqaüd verilirdi. Halbuki, həmin vaxtlar Şəhriyar Məmmədyarov 1500 manat təqaüd alırdı. Azərbaycanda keçirilən "Şəmkir Open” turnirinə gələn xarici şahmatçılara verilən qonorarlar fantastik dərəcədə yüksək olduğu halda, bəhs etdiyimiz turnirdə iştirak etməsi üçün Şəhriyara verilən qonorar çox azdı.
"Şəhriyar dözməyib etiraz etdi"
- Deyəsən, Azərbaycan şahmat federasiyasında problemlər təsəvvür etdiyimizdən də çoxdu...
- Federasiyanın maliyyə işlərinə baxan Mahir Məmmədov Günay Məmmədzadəyə illik üç turnir üçün 15 min dollar ayırmışdı. Bir dəfə də Günay üçün kompyuter gətirtmişdi. O kompyuterdə təxminən 22 min dollara başa gəlmişdi. Günay Məmmədzadəyə bu diqqət nə vaxt ayrıldı? Günay Məmmədzadə dünyada 5 qrosmeysterdən biri olanda. Günay yalnız bu uğurları qazandıqdan sonra federasiyanın dəstəyini gördü.
- Federasiyanın keçirdiyi yarışlar haqda nə deyə bilərsiz?
- Federasiya müxtəlif yaş qurupları üzrə yarışlar keçirdir, Azərbaycan çempionatını təşkil edir. Bu yaş quruplarında 1-ci və 2-ci yerləri qazanan şahmatçılar Avropa və dünya turnirlərində iştirak edirlər. Digər istedadlı şahmatçılar isə diqqətdən kənarda qalır və onların valideyinləri məcbur qalıb, öz hesablarına uşaqlarını xarici turnirlərə aparırlar. Məsələn, şahmatçıların psixoloji cəhətdən güclü olması üçün valideyinləri də o yarışlarda yanlarında olmalıdı. Biz bu təcrübəni Hari Kasparovda görmüşük. O heç bir yarışda anası yanında olmadan iştirak etmirdi. Bununla bağlı federasiya heç bir iş görmür. Şəhriyar kimi superzəkanın sponsoru yoxdu və o dözməyib ABŞ-dakı məlum türnirlə bağlı ciddi etiraz etdi. Şəhriyarın etirazını sosial şəbəkədəki hesabından tapa bilərsiz (fanat.az).
